Insulinooporność to problem z którym boryka się tysiące osób. Istnieje wyraźna zależność między opornością na insulinę a nadwagą czy nadmiarem masy ciała, to, która z nich pojawia się jako pierwsza, pozostaje niejasna. Podobnie jak z pytaniem co było pierwsze kura czy jajko? Zarówno insulinooporność, jak i przyrost masy ciała są czynnikami ryzyka cukrzycy typu 2 i wielu innych chorób przewlekłych. Przyjrzyjmy się ich związkowi.
Zacznijmy od podstaw
Zacznijmy od krótkiego przypomnienia kluczowych zagadnień: insulina ułatwia przemieszczanie się cukru (glukozy) do komórek w celu jego wykorzystania, a także przechowywania tłuszczu.
Insulinooporność występuje wtedy, gdy grupa komórek staje się coraz bardziej oporna na działanie insuliny. Wpływ insulinooporności zależy od jej specyficznej roli w tej grupie komórek: zmniejsza się transport glukozy do komórek mięśniowych, tłuszcz jest rozkładany na mniejsze składniki, zwane wolnymi kwasami tłuszczowymi, a wątroba nadal wytwarza nową glukozę i tłuszcz.
Przez większość historii ludzkości kalorie były rzadkością i trudno było je zdobyć, więc mamy wiele naturalnych mechanizmów obronnych przed głodem. Nie mamy obrony przed przejadaniem się, ponieważ nigdy wcześniej ich nie potrzebowaliśmy.
W odpowiedzi na krótkotrwałe przekarmienie, mięśnie szkieletowe i mięsień sercowy stają się przejściowo oporne na insulinę – fizjologiczna adaptacja, która sprzyja kierowaniu nadmiaru składników odżywczych do tkanki tłuszczowej w celu jej przechowywania. Powstanie insulinooporności, w szczególności wtedy, gdy nadmiar substancji odżywczych jest przewlekły, chroni niektóre z tkanek przed zaburzeniami wywołanymi nadmiarem jedzenia. Mechanizm obronny?
Błędne koło nadwagi i insulinooporności?
Insulinooporność i przyrost masy ciała wzajemnie się nasilają. Czynniki, które przyczyniają się do przybierania „na wadze” lub są charakterystyczne dla nadmiernego przyrostu masy ciała, takie jak nadmiar tkanki tłuszczowej, tłuszcz trzewny (tłuszcz wokół narządów), zła dieta i mała aktywność fizyczna, przyczyniają się do insulinooporności. Dodatkowo insulinooporność wiąże się z wysokim poziomem insuliny.
Proste zmiany w diecie i ćwiczeniach, przy jednoczesnym tworzeniu ujemnego bilansu energetycznego, skutecznie poprawiają wrażliwość na insulinę i prowadzą do utraty wagi. Sprawdź niektóre z konkretnych czynników poniżej.
Przyrost masy ciała → insulinooporność
Nadmiar tkanki tłuszczowej
Nadmiar tkanki tłuszczowej i nadwaga są czynnikami ryzyka insulinooporności: ponad jedna trzecia osób z nadwagą jest insulinooporna, a połączenie insulinooporności i nadmiaru tkanki tłuszczowej wiąże się z wieloma chorobami przewlekłymi. Komórki tłuszczowe wydzielają szereg substancji, takich jak wolne kwasy tłuszczowe, hormony i substancje prozapalne. Substancje te mogą powodować insulinooporność. Wraz ze wzrostem wielkości komórek tłuszczowych zwiększa się objętość wszystkich wydzielanych substancji oraz wzrasta stopień insulinooporności.
Zapasy tłuszczu mogą rosnąć poprzez zwiększenie rozmiaru (hipertrofia/przerost) lub liczby (hiperplazja). Liczba komórek tłuszczowych, które ktoś może wytworzyć, jest ograniczona i dlatego w tym konkretnym momencie, jeśli ktoś ma dodatni bilans energetyczny, jego komórki tłuszczowe muszą rosnąć przez hipertrofię. Przerost komórek tłuszczowych może mieć szkodliwy wpływ i zwiększać wydzielanie substancji, które następnie mogą przyczyniać się do insulinooporności.
Wspiera to koncepcję osobistego progu tłuszczu, zgodnie z którą każda osoba ma inną tolerancję na tłuszcz, a kiedy osiągną ten poziom i przekroczą go, powoduje to zły stan zdrowia, taki jak cukrzyca typu 2. Możesz jednak być odporny na insulinę i mieć cukrzycę typu 2 bez nadwagi.
Dla bardziej wtajemniczonych: Zwykle istnieje wzajemna zależność między wolnymi kwasami tłuszczowymi w osoczu a poziomem glukozy we krwi. Na czczo poziom glukozy we krwi jest względnie niski, a poziom wolnych kwasów tłuszczowych podwyższony z powodu ich uwalniania z tkanki tłuszczowej. Po posiłku poziom glukozy i insuliny we krwi wzrasta, a poziom wolnych kwasów tłuszczowych spada z powodu hamowania lipolizy przez insulinę. W słabo kontrolowanej cukrzycy typu 2 ta wzajemna zależność zostaje utracona, a krążąca glukoza i wolne kwasy tłuszczowe są jednocześnie podwyższone. Co może skutkować chociażby niealkoholowym stłuszczeniem wątroby, cukrzycą typu 2 i powikłaniami sercowo naczyniowymi. Ale czytajmy dalej…
Tłuszcz w jamie brzusznej
 Oprócz ilości tkanki tłuszczowej przyczyniającej się do insulinooporności, jej umiejscowienie w organizmie również przyczynia się do insulinooporności. Centralna tkanka tłuszczowa wokół brzucha, którą można zmierzyć na podstawie stosunku talii do bioder, wiąże się z insulinoopornością, cukrzycą typu 2 i chorobami układu krążenia. Wynika to ze specyficznego rodzaju tłuszczu, który jest tam przechowywany, zwanego tłuszczem trzewnym, który pokrywa narządy – w przeciwieństwie do tłuszczu podskórnego, który jest przechowywany tuż pod skórą. Tłuszcz trzewny jest silnie powiązany z insulinoopornością, jest szczególnie aktywny i łatwo wydziela szkodliwe substancje. Te szkodliwe substancje mogą następnie promować insulinooporność w narządach. Ponadto, mamy przypadki gdy ktoś może nie ma nadwagi, ale nadal może mieć wysoki udział tłuszczu trzewnego – czasami określanego jako „syndrom TOFI”. Kluczowe cechy osoby nieotyłej jednak niezdrowej metabolicznie obejmują: słabą tolerancję glukozy, markery insulinooporności i stanu zapalnego oraz prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych. |
Dieta
Przyrost masy ciała wynika z ogólnego dodatniego bilansu energetycznego, który jest spowodowany spożywaniem diety w obfitującej w energię. Ciągły nadmiar energii staje się stresem dla organizmu, powodując chociażby nadmiar wolnych rodników, nadwagę, otyłość, stan zapalny niskiego stopnia. Podobnie jak w przypadku własnych zapasów tłuszczu wydzielających szkodliwe substancje, które przyczyniają się do insulinooporności, dzieje się tak z niektórymi pokarmami. W szczególności żywność bogata w cukry, przetworzona i rafinowana (węglowodany i tłuszcze – w szczególności tłuszcze trans).
Aktywność fizyczna
Poziom aktywności fizycznej i ćwiczenia również wpływają na ogólny bilans energetyczny. Nadwaga i bycie stosunkowo nieaktywnym to stany sprzyjające insulinooporności. Wykazano, że osoby ze szczególną nadwagą mają znacznie mniejszą zdolność do wchłaniania glukozy niż osoby szczupłe, co prowadzi do insulinooporności i cukrzycy typu 2.
Aktywność fizyczna i ćwiczenia zwiększają wrażliwość na insulinę niezależnie od utraty wagi – poprzez zwiększenie wychwytu glukozy przez mięśnie zarówno z insuliną, jak i bez niej oraz poprzez zwiększenie napływu krwi do mięśni i spowodowanie wzrostu nowych zdrowych komórek, a następnie masy mięśniowej. Dzieje się to za sprawą transportera glukozy (GLUT4).
Insulinooporność → przyrost masy ciała
Stan oporności na insulinę oznacza, że glukoza nie jest w stanie skutecznie dostać się do komórek, więc organizm reaguje wytwarzając więcej insuliny, aby pomóc w wykonaniu swojej pracy. W rezultacie insulinooporność wiąże się ze zwiększonym poziomem insuliny, a jedną z kluczowych ról insuliny jest wytwarzanie i magazynowanie tłuszczu oraz zapobieganie jego rozkładowi. Również proces wytwarzania nowego tłuszczu z przyjmowanej nadwyżki kalorycznej jest zwiększona u osób z opornością na insulinę.
Insulinooporność i przyrost masy ciała są ze sobą silnie powiązane
Jest bardzo prawdopodobne, że w miarę wzrostu jednego zwiększa się drugie. Obydwa mają te same czynniki, a także przyczyniają się do siebie nawzajem. Zarówno insulinooporność, jak i nadwaga są czynnikami ryzyka chorób przewlekłych, w tym cukrzycy typu 2. Zrobienie kroku w celu rozwiązania jednego z nich nieuchronnie poprawi oba!
Źródła:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4832395/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4338588/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7553667/
