Głęboko w naszych ciałach kryje się potencjalnie niebezpieczna forma tłuszczu zwana tłuszczem trzewnym. W przeciwieństwie do widocznego tłuszczu podskórnego, który wszyscy znamy, tłuszcz trzewny otacza nasze organy w ciszy, co potencjalnie może prowadzić do poważnych zagrożeń dla zdrowia.
Tłuszcz ten, nie jest tym, który możesz uszczypnąć na brzuchu, ale który owija się wokół narządów w jamie brzusznej, w tym wątroby, nerek, trzustki, śledziony i jelit.
Tłuszcz trzewny - podstawowe fakty
Możesz myśleć, że trochę tłuszczu wokół narządów brzmi o wiele mniej niebezpiecznie niż widoczne fałdy tłuszczu, gdy jesteś otyły. Badania pokazują jednak, że tłuszcz trzewny jest bardziej ryzykowny niż tłuszcz podskórny, jeśli chodzi o rozwój takich schorzeń jak cukrzyca typu 2, choroby serca, choroba Alzheimera czy udar.
W niewielkich ilościach pełni funkcję ochronną, amortyzując narządy przed urazami. Jednakże, gdy jego ilość przekracza normy, staje się niebezpieczny dla zdrowia, ponieważ:
• wydziela hormony i cytokiny prozapalne,
• zaburza równowagę metaboliczną,
• zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu 2.
Metabolizm tkanki tłuszczowej wywiera wpływ na metabolizm całego ciała. Jako narząd endokrynny, tkanka tłuszczowa odpowiada za syntezę i wydzielanie kilku hormonów. Są one aktywne w szeregu procesów, takich jak kontrola spożycia składników odżywczych (leptyna, angiotensyna), kontrola wrażliwości na insulinę i mediatory procesów zapalnych (czynnik martwicy nowotworu α (TNF-α), interleukina-6 (IL-6), rezystyna, wisfatyna, adiponektyna i wiele więcej. Wszystko to jest nasilone, wraz z posiadaniem dużej ilości tkanki tłuszczowej. Warto wspomieć, że nadmiar tkanki tłuszczowej to nie element czysto wizualny.
Nadmiar tłuszczu w komórkach tłuszczowych nie jest dobrą rzeczą. Prowadzi do stanu zapalnego w otaczających tkankach i tworzy przewlekły, niski stan zapalny oraz zwiększa produkcję cytokin zapalnych w całym organizmie. Może to zwiększyć ryzyko przewlekłych chorób związanych z otyłością.
https://doi.org/10.3892/mmr.2024.13219
Różnice między tłuszczem trzewnym a tkanką podskórną.
Podczas gdy tłuszcz podskórny znajduje się bezpośrednio pod skórą i pełni głównie funkcję magazynowania energii, tłuszcz trzewny jest:
• metabolicznie aktywny: Wydziela substancje prozapalne, które mogą zaburzać funkcjonowanie narządów wewnętrznych.
• trudniej widoczny: Nie widać go gołym okiem, ale jego nadmiar ma poważniejsze konsekwencje zdrowotne.
Twój organizm zawiera białe, beżowe i brązowe komórki tłuszczowe, które przechowuje w postaci tłuszczu podskórnego, trzewnego lub niezbędnego. Komórki białego tłuszczu magazynują energię i odgrywają ważną rolę w produkcji i funkcjonowaniu hormonów, takich jak estrogen, insulina, kortyzol, hormony wzrostu i leptyna (która stymuluje głód).
Potrzebujesz niewielkich ilości białego tłuszczu, aby zapewnić, że te hormony będą mogły wykonywać swoje zadania. Z drugiej strony, zbyt duża jego ilość jest główną przyczyną problemów zdrowotnych. Większość twojego tłuszczu prawdopodobnie jest podskórna i zawiera głównie białe komórki tłuszczowe plus trochę brązowych i beżowych . Funkcja komórek tłuszczowych zmienia się dramatycznie, gdy przechodzi z białego do brązowego. Takie wybielanie zwiększa stan zapalny i ryzyko zaburzeń metabolicznych, podczas gdy brązowienie je zmniejsza. Co ciekawe, tłuszcz trzewny składa się wyłącznie z białych komórek tłuszczowych.
źródło: www.storymd.com
Twój brzuch może być płaski, ale nadal pełen tłuszczu trzewnego. Zjawisko to nazywa się TOFI – Thin Outside Fat Inside.
Skąd mam wiedzieć, czy mam za dużo tłuszczu trzewnego?
Aby być w 100% pewnym jaki rodzaj tłuszczu znajduje się w naszym ciele potrzeba zrobić tomografię komputerową (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI).
Istnieją jednak sposoby na oszacowanie poziomu tłuszczu trzewnego:
Obwód talii (WC)
WC wymaga tylko wyłącznie centymetra. Jeśli twój obwód talii wynosi ponad 102 cm (mężczyźni) lub 89 cm (kobiety), prawdopodobnie masz nadmiar tłuszczu trzewnego.
Wskaźnik masy ciała (BMI) BMI (wskaźnik masy ciała) wykorzystuje wagę i wzrost, aby obliczyć, jak zdrowa jest Twoja waga. BMI powyżej 30, co jest klasyfikowane jako nadwaga, może oznaczać, że masz tłuszcz trzewny. Tutaj pomocne może być również lustro.
WHR (stosunek bioder do talii) to kolejne obliczenie porównujące rozmiar talii i bioder.
Istnieją przekonujące dowody sugerujące, że jest to dokładniejszy wskaźnik ryzyka cukrzycy i chorób serca niż BMI. Jest tak prawdopodobnie dlatego, że bierze pod uwagę, gdzie tłuszcz gromadzi się na ciele. Większa talia i brzuch są bardziej ryzykowne niż ciężkie biodra i uda, co potwierdza tezę, że wysoki WHR jest dobrym wskaźnikiem tłuszczu trzewnego.
Innym sposobem oceny tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej masy mięśniowej jest analiza impedancji bioelektrycznej (BIA). Jest to nieinwazyjny test mierzący, jak dobrze tkanki przewodzą prąd elektryczny. Ponieważ przewodność elektryczna różni się między tkanką tłuszczową a mięśniową, można obliczyć, jaka część ciała składa się z tłuszczu. BIA jest często stosowana w ocenach zdrowia i odżywiania. Badania pokazują, że może być dokładniejsza w ocenie tkanki tłuszczowej niż mniej zaawansowane WHR i BMI, szczególnie dlatego, że można jej używać u osób wszystkich grup etnicznych.
Jakie badania zrobić?
Sprawdzanie niektórych badań laboratoryjnych pod kątem stanu zapalnego, poziomu cukru we krwi i lipidów jest ważne, aby określić ryzyko, zwłaszcza jeśli wskaźniki tłuszczu trzewnego są wysokie.
Zalecam sprawdzenie poziomu cukru we krwi:
HbA1C: Idealna wartość wynosi od 4 do 5,6 procent. Od 5,7 do 6,4 oznacza, że masz wysokie ryzyko zachorowania na cukrzycę, a powyżej 6,4 oznacza, że masz cukrzycę.
Glukoza na czczo: Poniżej 100 mg/dl (5,6 mmol/l) jest wartością prawidłową. Wartość od 100 do 125 mg/dl (5,6 do 6,9 mmol/l) uważa się za stan przedcukrzycowy. Wartość 126 mg/dl (7 mmol/l) lub wyższa w dwóch oddzielnych testach oznacza, że masz cukrzycę.
Insulina na czczo: Poziom insuliny na czczo nie powinien przekraczać 10 mU/m
Dodatkowo możesz sprawdzić:
Homocysteina: Optymalny zakres wynosi od 6 do 9.
Ferrytyna w surowicy: Optymalny zakres to poniżej 150. Wysoki poziom świadczy o stanie zapalnym.
CRP: Normalne wartości białka CRP wynoszą poniżej 5 mg/l. Wartości powyżej 10 mg/l wskazują na wysoki stan zapalny, a wartości powyżej 100 mg/l są zwykle związane z poważnymi chorobami.
Zalecam wykonanie badania panelu lipidowego, które pozwoli na sprawdzenie następujących obszarów:
Cholesterol LDL: Dla osób nieobciążonych ryzykiem rozwoju miażdżycy uznaje się, że prawidłowe wartości LDL nie przekraczają 135 mg/dl, wartości graniczne to 135-155 mg/dl, a każdy wynik powyżej 155 mg/dl uznawany jest za nieprawidłowy.
Cholesterol HDL: Zalecany zakres to 55–80. Poziomy powyżej 100 mogą wskazywać na przewlekły stan zapalny lub aktywną infekcję w organizmie.
Trójglicerydy: Idealny zakres wynosi od 40 do 80.
ALT: Wynik ALT uznawany za prawidłowy nie powinien przekraczać 35–40 IU/l.
AST: Fizjologicznie stężenie aminotransferazy asparaginianowej we krwi nie powinno przekraczać 40 IU/l.
Uwaga: każdy wynik badania trzeba skonfrontować z objawami, stylem życia danej osoby.
Co wpływa na rozmieszczenie tłuszczu?
Jednym z kluczowych czynników determinujących rozmieszczenie tkanki tłuszczowej jest poziom hormonów płciowych. Wykazano, że estrogeny sprzyjają gromadzeniu się tłuszczu w podskórnych pokładach tłuszczu pośladkowo-udowego (pośladki i uda).
Tłuszcz zaczyna gromadzić się w tym obszarze, gdy dziewczęta osiągają okres dojrzewania i zwykle utrzymuje się do menopauzy. Jest to znane jako „gynoidalny” rozkład tłuszczu (czasami nazywany również „kształtem gruszki”). Po menopauzie poziom estrogenu spada, a rozkład tłuszczu u kobiet po menopauzie zmienia się, stając się podobny do tego obserwowanego u mężczyzn.
Testosteron zwiększa wykorzystanie lipidów i zmniejsza magazynowanie. Jest to część wyjaśnienia, dlaczego mężczyźni mają zazwyczaj niższy procent tkanki tłuszczowej niż kobiety. U mężczyzn poziom testosteronu zaczyna znacząco wzrastać w okresie dojrzewania, a następnie stopniowo spada po 20-30 roku życia. Wraz ze spadkiem poziomu testosteronu mężczyźni stają się bardziej podatni na gromadzenie tkanki tłuszczowej. Powód, dla którego mężczyźni mają tendencję do gromadzenia tłuszczu na brzuchu, pozostaje niejasny.
Wykazano, że wskaźnik masy ciała jest pod wpływem czynników genetycznych. Niektóre geny są bezpośrednio zaangażowane w kontrolę masy ciała, na przykład brak genu leptyny prowadzi do ogromnego przyrostu masy ciała. Badania genomu ludzkiego zidentyfikowały około 100 wariantów genetycznych, które wpływają na masę ciała i rozkład tkanki tłuszczowej.
Epigenetyka to sposób, w jaki środowisko zmienia ekspresję naszych genów. Czynniki takie jak stres, stan zapalny i dieta mogą zmieniać ekspresję genów, a to może zmienić sposób, w jaki przechowujemy lub wykorzystujemy tłuszcze i cukry. Nawet czynniki matczyne przed naszym urodzeniem mogą wywołać efekty epigenetyczne, które wpłyną na naszą masę ciała (pozytywnie lub negatywnie) w późniejszym życiu.
Co powoduje powstawanie tłuszczu trzewnego?
Prawdopodobnie nie jest zaskoczeniem, że dwa czynniki są głównymi determinantami tego, jak gromadzisz tłuszcz trzewny: genetyczny i środowiskowy. Nie możemy zmienić naszej genetyki, która determinuje kształt twojego ciała i wpływa na to, jak twoje ciało gromadzi tłuszcz trzewny. Jeśli dostarczasz zbyt dużo kalorii do swojego organizmu, twój organizm będzie magazynował ten nadmiar glukozy i innych składników jako tłuszcz.
Jeśli rozejrzysz się wokół swojej rodziny i zobaczysz okrągłe brzuchy, nie trać nadziei, nadal masz kontrolę nad czynnikami środowiskowymi. Dieta i ćwiczenia odgrywają kluczową rolę w tym, jak twoje ciało magazynuje tłuszcz trzewny.
Zła dieta w połączeniu z nieaktywnym trybem życia dostarczają budulca dla wzrostu tłuszczu trzewnego.
Stres i słaby sen mogą również odgrywać rolę w gromadzeniu tłuszczu trzewnego. Stres aktywuje hormon w organizmie zwany kortyzolem. Więcej kortyzolu aktywuje reakcję „walcz lub uciekaj” organizmu, która wyzwala gromadzenie większej ilości tłuszczu trzewnego.
Wpływ tłuszczu wisceralnego na zdrowie
Tłuszcz trzewny jest silniejszym predyktorem chorób związanych z insulinoopornością niż wskaźnik masy ciała. Zwiększony tłuszcz trzewny jest związany z nietolerancją glukozy, a wrażliwość na insulinę koreluje z masą tłuszczu trzewnego u zdrowych dorosłych i u osób z cukrzycą typu 2.
Istnieje również silna korelacja między tłuszczem trzewnym a stężeniami krążących lipoprotein o bardzo małej gęstości (VLDL) triglicerydów, co może mieć związek z większym dostarczaniem wolnych kwasów tłuszczowych do wątroby.
Tkanka tłuszczowa trzewna znajduje się w bliskim sąsiedztwie wątroby, a jej naczynia krwionośne biegną bezpośrednio do wątroby. Tak więc, gdy tłuszcz jest uwalniany z tkanki tłuszczowej trzewnej, trafia bezpośrednio do wątroby, która musi go przetworzyć.
U osoby o prawidłowej wadze ilość tłuszczu docierająca do wątroby w dowolnym momencie mieści się idealnie w granicach jej zdolności metabolicznych i nie powoduje żadnych skutków ubocznych. Jednak osoba z nadmierną tkanką tłuszczową trzewną będzie stale wysyłać duże ilości tłuszczu do wątroby, co prowadzi do gromadzenia się tłuszczu w komórkach wątroby (tłuszcz ektopowy) i rozwoju niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby.
Gdyby kogoś interesowało, tak może wyglądać stłuszczona wątroba. (źródło:hunterdongastro.com)
Wywołuje to stan zapalny i oporność na działanie insuliny, hormonu ważnego w magazynowaniu i metabolizmie tłuszczu i cukru. W dłuższej perspektywie stłuszczenie wątroby może prowadzić do poważnych zmian w funkcjonowaniu wątroby.
Nadmiar tłuszczu w organizmie powoduje również gromadzenie się tłuszczu w mięśniach. Wpływa to na funkcjonowanie mięśni i sprawia, że stają się one bardziej odporne na działanie insuliny.
Zwiększa stan zapalny w ciele
Jednym z największych problemów z nadmiarem tłuszczu trzewnego jest to, że zwiększa on stan zapalny w organizmie. Tworzy cząsteczki hormonalne i zapalne. To powoduje ogromne obciążenie wątroby. Jeśli masz nadmiar tłuszczu trzewnego wokół wątroby, nerek, trzustki, serca i jelit, powoduje to jeszcze większy stan zapalny i zaburza metabolizm, napędzając błędne koło przewlekłego stanu zapalnego i powiązanych z nim problemów zdrowotnych.
Jeśli masz jakąś chorobę przewlekłą lub autoimmunologiczną musisz wiedzieć, że posiadając dużą ilość tłuszczu trzewnego, pogarszasz stan swojego zdrowia.
Co ciekawe w tłuszczu trzewnym, oprócz wywoływania przewlekłego stanu zapalnego w organizmie, sam ulega zapaleniu, wytwarzając i uwalniając cząsteczkę zapalną zwaną interleukiną-6. Może to wywołać reakcje autoimmunologiczne i prowadzić do szeregu chorób przewlekłych. Jak wiadomo, przewlekły stan zapalny jest przyczyną większości współczesnych chorób. Na przykład przegląd z 2009 r. opublikowany w Currents in Vascular Pharmacology powiązał tłuszcz trzewny z miażdżycą. Przegląd z 2006 r. opublikowany w Current Diabetes Reviews powiązał tłuszcz trzewny, otyłość metaboliczną, cukrzycę typu 2 i choroby układu krążenia.
Może nasilać insulinooporność
Insulinooporność zwiększa ryzyko wystąpienia stanu przedcukrzycowego i cukrzycy, jednak możesz mieć insulinooporność bez stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy. Chociaż sama nadwaga lub otyłość może zwiększać ryzyko wystąpienia różnych problemów zdrowotnych, tłuszcz brzuszny, a dokładniej tłuszcz trzewny, naraża na większe ryzyko zachorowania na cukrzycę i inne choroby przewlekłe niż tłuszcz na biodrach lub udach.
Badanie z 2013 r. opublikowane w Nutrients wykazało, że rozkład tkanki tłuszczowej odgrywa dużą rolę w rozwoju insulinooporności. Stwierdzono, że tłuszcz trzewny brzucha zwiększa ryzyko insulinooporności bardziej niż inne rodzaje tłuszczu.
Poprawa funkcji tkanki tłuszczowej i redukcja tłuszczu trzewnego mogą odgrywać ważną rolę w redukcji insulinooporności. Niezależnie od tego, czy masz cukrzycę, czy nie, tłuszcz trzewny może przyczyniać się do insulinooporności.
Ilość tłuszczu trzewnego może być silnym predyktorem insulinooporności nawet u osób niechorujących na cukrzycę. Związek ten był silniejszy niż jakikolwiek inny mierzony wskaźnik antropometryczny otyłości.
Niestety, nadmiar tłuszczu trzewnego może dodatkowo nasilać cykl otyłości i ryzyko insulinooporności lub cukrzycy poprzez zwiększanie zachcianek. Podczas gdy spożywanie zbyt wielu kalorii i zbyt wielu produktów o wysokiej zawartości cukru i rafinowanych węglowodanów może zwiększać ilość tłuszczu trzewnego w organizmie, sam tłuszcz trzewny może zwiększać zachcianki na cukier i węglowodany.
Badanie z 2018 r. opublikowane w International Journal of Obesity (Londyn) wykazało, że tłuszcz trzewny zaburza wrażliwość mózgu na interoceptywne sprzężenie zwrotne. Może to mieć wpływ na zachowanie żywieniowe, apetyt i zachcianki.
Wyższe ryzyko chorób serca
Nadmiar tłuszczu trzewnego zwiększa również ryzyko chorób serca. Jak wiesz, tłuszcz trzewny zwiększa przewlekły stan zapalny i cytokiny zapalne w organizmie. Te wytwarzane przez tłuszcz cytokiny zapalne są jednymi z głównych przyczyn chorób serca i innych stanów zapalnych.
Tłuszcz trzewny może prowadzić do wysokiego poziomu trójglicerydów lub hipertriglicerydemii – możesz to sprawdzić w badaniach krwi. Może również zwiększać produkcję cytokin prozapalnych, stan zapalny i insulinooporność wątroby. Może zwiększać poziom cholesterolu frakcji LDL i całkowitego oraz negatywnie wpływać na funkcje metaboliczne.
Może również prowadzić do wysokiego ciśnienia krwi i tworzenia się blaszek miażdżycowych w tętnicach. Wszystkie te czynniki są ważnymi markerami chorób sercowo-naczyniowych, które wskazują na zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Zbyt dużo tłuszczu trzewnego wokół brzucha zwiększa produkcję cytokin zapalnych, takich jak TNF-alfa i IL-6. Zwiększa to poziom białka C-reaktywnego (CRP) w organizmie. CRP to białko wytwarzane przez wątrobę. Podwyższone poziomy CRP wskazują na stan zapalny w organizmie. Tłuszcz trzewny tworzy również środowisko aterogenne, które zwiększa ryzyko gromadzenia się blaszek miażdżycowych w tętnicach. Zwiększa insulinooporność i zespół metaboliczny.
Połączenie produkcji cytokin zapalnych, zwiększonego CRP, gromadzenia się blaszek miażdżycowych, insulinooporności i zespołu metabolicznego zwiększa ryzyko wystąpienia ostrego zespołu wieńcowego i choroby serca.
Dominacja estrogenowa
W zdrowym ciele estrogen i progesteron działają razem w dobrej równowadze. Jednak gdy twoje ciało zaczyna produkować zbyt dużo estrogenu lub poziom progesteronu spada zbyt nisko, poziom estrogenu i progesteronu zostaje zaburzony i rozwija się dominacja estrogenu.
Dominacja estrogenu jest powszechnym problemem, który może prowadzić do objawów przedmiesiączkowych (PMS), endometriozy, uderzeń gorąca, skurczów menstruacyjnych, obniżonego libido, przyrostu masy ciała, zmęczenia, bólów głowy, zaburzeń nastroju. Dominacja estrogenu może również dotyczyć mężczyzn i prowadzić do zmęczenia, przyrostu masy ciała, drażliwości, wahań nastroju, lęku i niskiego libido.
Tłuszcz trzewny jest jednym z głównych czynników ryzyka dominacji estrogenu, a dominacja estrogenu może dodatkowo nasilać problem tłuszczu trzewnego na brzuchu.
Androgeny to męskie hormony płciowe, które wpływają zarówno na mężczyzn, jak i kobiety. Aromataza to enzym w twoim ciele, który przekształca androgeny w estrogeny. Problem polega na tym, że tłuszcz trzewny zwiększa aromatazę w twoim ciele, co może prowadzić do dominacji estrogenu i długiej listy poważnych problemów zdrowotnych.
Badanie z 2001 r. opublikowane w Medical Hypotheses powiązało zbyt dużą ilość tłuszczu trzewnego i wzrost tkanki tłuszczowej ze wzrostem aromatazy. Ponieważ aromataza przekształca testosteron w jeden z hormonów estrogenowych, estradiol, prowadzi to do spadku poziomu testosteronu . Zbyt duża ilość estrogenu i zbyt mała ilość estrogenu sprzyjają rozwojowi tłuszczu trzewnego i zwiększają całkowity wskaźnik tkanki tłuszczowej. Może to również powodować oporność hormonalną na insulinę i leptynę.
Źródła:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30120426/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0306987700911691?via%3Dihub
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23303913/
https://eymj.org/DOIx.php?id=10.3349/ymj.2016.57.3.674
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20495292/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3725490/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19356000/
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0889852920300049?via%3Dihub
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32418586/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19656312/